İngilizce: Bunamış
Türkçe: Demans
Kapsamlı Tanım:
Demans, bilişsel işlevlerde, özellikle hafıza, düşünme, anlama, öğrenme, dil, yargılama ve dikkat gibi alanlarda ilerleyici bir düşüşle karakterize edilen bir dizi nörodejeneratif durumdur. Bu bilişsel bozukluklar günlük yaşam aktivitelerini önemli ölçüde etkiler.
Demans, Alzheimer hastalığı, vasküler demans, Lewy cisimcikli demans, frontotemporal demans ve karışık demans dahil olmak üzere çeşitli alt tiplere ayrılır. Her alt tip, kendine özgü semptom ve belirti kümesine sahiptir.
Semptomlar:
Demansın semptomları alt tipe göre değişmekle birlikte genel olarak şunları içerir:
- Hafıza kaybı, özellikle kısa süreli hafıza
- Karar verme ve yargılama güçlüğü
- Dil ve iletişim sorunları
- Yönelim bozukluğu
- Kişilik ve davranış değişiklikleri
- Motor becerilerde bozulma
Nedenler:
Demansın kesin nedeni bilinmemekle birlikte, beyindeki nöronların (sinir hücreleri) hasar görmesi veya ölmesiyle ilişkili olduğu düşünülmektedir. Bu hasar, aşağıdakiler de dahil olmak üzere çeşitli faktörlerden kaynaklanabilir:
- Amiloid plakların ve nörofibriler yumakların birikmesi (Alzheimer hastalığında)
- Beyne giden kan akışının azalması (vasküler demans)
- Lewy cisimciklerinin birikmesi (Lewy cisimcikli demans)
- Tau proteinlerinin birikmesi (frontotemporal demans)
Risk Faktörleri:
Demans geliştirme riski aşağıdakiler de dahil olmak üzere çeşitli faktörlerden etkilenir:
- Yaş: Demans yaşlı yetişkinlerde daha yaygındır.
- Aile öyküsü: Demanslı birinci derece akrabaları olan kişilerde hastalığa yakalanma riski daha yüksektir.
- Genetik: Belirli genler, özellikle APOE-e4 aleli, demans riskini artırabilir.
- Kalp-damar hastalığı: Yüksek tansiyon, yüksek kolesterol ve diyabet gibi kalp-damar hastalıkları demans riskini artırabilir.
- Sigara içmek
- Obezite
- Fiziksel aktivite eksikliği
- Depresyon
Teşhis:
Demans teşhisi, hastanın tıbbi geçmişinin alınması, fizik muayene ve bilişsel testlerin yapılması yoluyla konur. Bilişsel testler, hafıza, dikkat, dil ve diğer bilişsel alanları değerlendirir.
Tedavi:
Demansın tedavisi yoktur, ancak bazı ilaçlar ve terapiler semptomları yönetmeye ve hastalığın ilerlemesini yavaşlatmaya yardımcı olabilir. İlaçlar arasında kolinesteraz inhibitörleri (donepezil, rivastigmin, galantamin) ve N-metil-D-aspartat (NMDA) reseptör antagonistleri (memantin) bulunur.
Terapiler arasında bilişsel uyarım terapisi, gerçeklik yönelimi terapisi ve müzik terapisi bulunur. Bu terapiler, bilişsel işlevleri korumayı, günlük yaşam aktivitelerini iyileştirmeyi ve davranış sorunlarını yönetmeyi amaçlar.
Önleme:
Demansı önlemenin kesin bir yolu yoktur, ancak risk faktörlerini yönetmek hastalık geliştirme riskini azaltmaya yardımcı olabilir. Bu önlemler şunları içerir:
- Kalp-damar hastalığı risk faktörlerini yönetmek
- Sigarayı bırakmak
- Sağlıklı bir kiloyu korumak
- Düzenli egzersiz yapmak
- Depresyonu yönetmek
- Bilişsel olarak uyarıcı aktivitelere katılmak
Sonuç:
Demans, önemli bilişsel bozukluklara neden olan ciddi bir durumdur. Hastalığın kesin nedeni bilinmemekle birlikte, beyindeki nöronların hasar görmesi veya ölmesiyle ilişkili olduğu düşünülmektedir. Demansın tedavisi yoktur, ancak bazı ilaçlar ve terapiler semptomları yönetmeye ve hastalığın ilerlemesini yavaşlatmaya yardımcı olabilir. Risk faktörlerini yönetmek, demans geliştirme riskini azaltmaya yardımcı olabilir.