Diyarbakır İsminin Anlamı: Tarihsel ve Etimolojik Bir İnceleme
Giriş
Diyarbakır, Türkiye’nin güneydoğusunda yer alan tarihi ve kültürel açıdan zengin bir şehirdir. Şehrin adı, yüzyıllar boyunca çeşitli dillere ve kültürlere ev sahipliği yapmış olan bölgenin karmaşık tarihini yansıtmaktadır. Bu makale, “Diyarbakır” isminin kökenini, etimolojisini ve tarihsel gelişimini inceleyecektir.
Etimoloji
“Diyarbakır” ismi, iki Farsça kelimenin birleşiminden oluşmaktadır: “diyar” (ülke, bölge) ve “bakır” (bakır). Bu nedenle, “Diyarbakır” kelimesi tam anlamıyla “bakır ülkesi” veya “bakır bölgesi” anlamına gelir.
Tarihsel Gelişim
Diyarbakır bölgesi, tarih boyunca çeşitli uygarlıklara ev sahipliği yapmıştır. MÖ 3000 yıllarında Sümerler tarafından kurulan şehir, daha sonra Hititler, Asurlular, Persler, Romalılar, Bizanslılar ve Osmanlılar tarafından yönetilmiştir.
- Sümerler: Diyarbakır bölgesi, MÖ 3000 yıllarında Sümerler tarafından “Amida” olarak adlandırılmıştır. Bu isim, şehrin bulunduğu tepeyi ifade eden Sümerce bir kelimeden türemiştir.
- Asurlular: MÖ 9. yüzyılda Asurlular, Amida’yı fethetmiş ve şehre “Matiate” adını vermişlerdir. Bu isim, Asurca “bakır madeni” anlamına gelen bir kelimeden türemiştir.
- Persler: MÖ 6. yüzyılda Persler, Matiate’yi fethetmiş ve şehre “Bagrastana” adını vermişlerdir. Bu isim, Eski Farsça “bakır ülkesi” anlamına gelen bir kelimeden türemiştir.
- Romalılar: MÖ 66 yılında Romalılar, Bagrastana’yı fethetmiş ve şehre “Amida” adını geri vermişlerdir.
- Bizanslılar: MS 363 yılında Bizanslılar, Amida’yı fethetmiş ve şehre “Diyarbakır” adını vermişlerdir. Bu isim, şehrin Farsça adının Yunanca bir çevirisidir.
Osmanlı Dönemi
Osmanlılar, 1515 yılında Diyarbakır’ı fethetmişlerdir. Osmanlı döneminde şehir, Doğu Anadolu’nun önemli bir ticaret ve kültür merkezi haline gelmiştir. Diyarbakır, Osmanlı döneminde de “Diyarbakır” olarak anılmaya devam etmiştir.
Cumhuriyet Dönemi
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla birlikte Diyarbakır, Türkiye’nin güneydoğu bölgesinin önemli bir şehri olmaya devam etmiştir. Şehir, günümüzde de “Diyarbakır” olarak anılmaktadır.
Sonuç
“Diyarbakır” ismi, bölgenin zengin tarihini ve kültürel çeşitliliğini yansıtmaktadır. Şehrin adı, Sümerlerden Osmanlılara kadar uzanan çeşitli uygarlıkların izlerini taşımaktadır. “Diyarbakır” ismi, “bakır ülkesi” anlamına gelmekte olup, şehrin bakır madenciliği ile olan tarihi ilişkisini vurgulamaktadır.