Edilgen Nedir?
Edilgen, bir cümlede özne değil, nesne olan kişi veya şeyi ifade eden dilbilgisi terimidir. Edilgen yapı, “edilmek” yardımcı fiili kullanılarak oluşturulur. Örneğin, “Kitap okundu” cümlesinde “kitap” edilgendir.
Edilgen Yapının Kullanımı
Edilgen yapı, çeşitli amaçlarla kullanılabilir. Bunlardan bazıları şunlardır:
- Özne bilinmediğinde veya belirtilmek istenmediğinde: “Kitap okundu” cümlesinde, kitabı kimin okuduğu bilinmiyor veya belirtilmek istenmiyor.
- Özne önemli olmadığında veya vurgulanmak istenmediğinde: “Araba tamir edildi” cümlesinde, arabayı kimin tamir ettiği önemli değil veya vurgulanmak istenmiyor.
- Nesne önemli olduğunda veya vurgulanmak istendiğinde: “Ödül öğrenciye verildi” cümlesinde, ödülün öğrenciye verilmesi önemli veya vurgulanmak isteniyor.
Edilgen Yapının Oluşumu
Edilgen yapı, “edilmek” yardımcı fiili kullanılarak oluşturulur. “Edilmek” yardımcı fiili, ana fiilin sonuna “-il-” eki getirilerek oluşturulur. Örneğin, “okumak” fiilinden “okunulmak” edilgen yapısı oluşturulur.
Edilgen yapıda, ana fiil geçmiş zaman eki alır. Örneğin, “okundu” cümlesinde “okun-” ana fiili geçmiş zaman eki “-du” almıştır.
Edilgen yapıda, “tarafından” veya “tarafınca” sözcükleri kullanılarak fail belirtilebilir. Örneğin, “Kitap öğrenci tarafından okundu” veya “Kitap öğrenci tarafınca okundu” cümlelerinde fail “öğrenci”dir.
Edilgen Yapının Örnekleri
- Kitap okundu.
- Araba tamir edildi.
- Ödül öğrenciye verildi.
- Mektup postaya atıldı.
- Yemek pişiriliyor.
- Ev temizleniyor.
- Çocuklar parka götürülüyor.
Edilgen Yapının Avantajları ve Dezavantajları
Edilgen yapının bazı avantajları ve dezavantajları vardır. Bunlardan bazıları şunlardır:
Avantajlar:
- Özne bilinmediğinde veya belirtilmek istenmediğinde kullanılabilir.
- Özne önemli olmadığında veya vurgulanmak istenmediğinde kullanılabilir.
- Nesne önemli olduğunda veya vurgulanmak istendiğinde kullanılabilir.
Dezavantajlar:
- Cümleyi daha uzun ve karmaşık hale getirebilir.
- Cümleyi daha az canlı ve hareketli hale getirebilir.
- Failin belirtilmesini zorlaştırabilir.
Sonuç
Edilgen yapı, çeşitli amaçlarla kullanılabilen bir dilbilgisi terimidir. Edilgen yapının avantajları ve dezavantajları vardır. Bu nedenle, edilgen yapıyı kullanırken dikkatli olunmalıdır.