Empirizm: Anlamı ve Tarihi
İngilizce Anlamı:
Empiricism, knowledge that is derived from experience and observation rather than from innate ideas or pure reason.
Türkçe Anlamı:
Empirizm, doğuştan gelen fikirler veya salt akıl yerine deneyim ve gözlemden türetilen bilgidir.
Giriş
Empirizm, felsefede bilgi edinme süreciyle ilgilenen bir epistemoloji okuludur. Empiristler, tüm bilginin deneyimden kaynaklandığını ve doğuştan gelen fikirlerin veya saf aklın bilgi kaynağı olamayacağını savunurlar. Bu felsefi görüş, insan zihninin doğuştan gelen fikirlerle donatılmadığı, bunun yerine deneyim yoluyla şekillendiği fikrine dayanır.
Tarihçe
Empirizmin kökenleri antik Yunanistan’a kadar uzanmaktadır. Herakleitos ve Demokritos gibi filozoflar, tüm bilginin duyusal deneyimlerden geldiğini savunmuşlardır. Ancak, modern empirizm genellikle 17. yüzyılda İngiliz filozoflar John Locke, George Berkeley ve David Hume ile ilişkilendirilir.
John Locke
John Locke, empirizmin en önemli savunucularından biriydi. “İnsan Anlığı Üzerine Bir Deneme” adlı eserinde, zihnin doğuştan gelen fikirlerle donatılmadığını, bunun yerine deneyim yoluyla şekillendiğini savundu. Locke, tüm fikirlerin basit duyusal deneyimlerden türetildiğini ve karmaşık fikirlerin bu basit fikirlerin birleşiminden oluştuğunu öne sürdü.
George Berkeley
George Berkeley, Locke’un empirizmini daha da ileri götürdü. Berkeley, maddi dünyanın bağımsız olarak var olmadığını, bunun yerine zihnimizin bir algısı olduğunu savundu. Berkeley’e göre, algıladığımız her şey zihnimizde var olan fikirlerdir ve bu fikirler Tanrı tarafından yaratılmıştır.
David Hume
David Hume, empirizmin en radikal savunucularından biriydi. Hume, nedensellik ilkesinin deneyimden türetilemeyeceğini ve bunun yerine zihnimizin bir alışkanlığı olduğunu savundu. Hume ayrıca, kendi benliğimiz hakkındaki bilgimizin de deneyimden türetildiğini ve bu nedenle kesin olmadığını öne sürdü.
Empirizmin Temel İlkeleri
Empirizmin temel ilkeleri şunlardır:
- Tüm bilgi deneyimden gelir: Empiristler, tüm bilginin duyusal deneyimlerden kaynaklandığını savunurlar.
- Doğuştan gelen fikirler yoktur: Empiristler, zihnin doğuştan gelen fikirlerle donatılmadığına inanırlar.
- Zihin boş bir levhadır: Empiristler, zihnin deneyimden önce boş bir levha olduğunu ve deneyim yoluyla şekillendiğini savunurlar.
- Deneyim iki türe ayrılır: Empiristler, deneyimi içsel deneyim (kendi zihinsel durumlarımızın farkındalığı) ve dışsal deneyim (duyusal dünyanın algısı) olarak ikiye ayırırlar.
Empirizmin Eleştirileri
Empirizm, yüzyıllar boyunca eleştirilere maruz kalmıştır. Bu eleştirilerden bazıları şunlardır:
- Tüm bilgi deneyimden gelmez: Bazı filozoflar, tüm bilginin deneyimden gelmediğini, bunun yerine akıl veya sezgi gibi diğer kaynaklardan da gelebileceğini savunmuşlardır.
- Deneyim yanıltıcı olabilir: Deneyim her zaman güvenilir değildir ve yanıltıcı olabilir. Bu nedenle, tüm bilginin deneyimden türetildiğini varsaymak sorunludur.
- Empirizm, ahlak ve metafizik gibi alanlarda yetersiz kalır: Empirizm, ahlak ve metafizik gibi deneyimle doğrudan gözlemlenemeyen alanlarda yetersiz kalır.
Sonuç
Empirizm, bilgi edinme süreciyle ilgilenen önemli bir epistemoloji okuludur. Empiristler, tüm bilginin deneyimden kaynaklandığını ve doğuştan gelen fikirlerin veya saf aklın bilgi kaynağı olamayacağını savunurlar. Empirizm, felsefe tarihinde önemli bir rol oynamış ve günümüzde de tartışılmaya devam eden bir felsefi görüştür.