Kişilik
Kişilik, bir bireyin düşüncelerini, duygularını ve davranışlarını etkileyen kalıcı ve ayırt edici özelliklerin örüntüsüdür. Kişilik, genetik, çevre ve deneyimlerin bir kombinasyonundan kaynaklanır.
Kişilik Teorileri
Kişilik hakkında birçok farklı teori vardır. En yaygın kişilik teorilerinden bazıları şunlardır:
- Psikanalitik teori: Bu teori, kişiliğin çocukluk deneyimleri tarafından şekillendiğini savunur. Psikanalitik teoriye göre, kişiliğin üç bileşeni vardır: id, ego ve süperego. İd, temel dürtülerden oluşan bilinçdışı zihindir. Ego, gerçeklikle başa çıkmaktan sorumlu olan bilinçli zihindir. Süperego, ahlaki değerleri ve standartları içeren bilinçdışı zihindir.
- Davranışçı teori: Bu teori, kişiliğin öğrenilmiş davranışlardan oluştuğunu savunur. Davranışçı teoriye göre, kişiliğimiz, ödüller ve cezalar yoluyla şekillenir. Örneğin, bir çocuk iyi davranışlarda bulunduğunda ödüllendirilirse, bu davranışı tekrarlama olasılığı daha yüksektir.
- Hümanist teori: Bu teori, kişiliğin özgür irade ve kendini gerçekleştirme arzusuyla şekillendiğini savunur. Hümanist teoriye göre, kişiliğimiz, kendi potansiyelimizi gerçekleştirme çabamız tarafından belirlenir.
- Bilişsel teori: Bu teori, kişiliğin düşüncelerimiz ve inançlarımız tarafından şekillendiğini savunur. Bilişsel teoriye göre, kişiliğimiz, dünyayı nasıl algıladığımız ve yorumladığımız tarafından belirlenir. Örneğin, dünyayı tehlikeli bir yer olarak algılıyorsak, daha kaygılı ve çekingen olma eğiliminde oluruz.
Kişilik Özellikleri
Kişilik, birçok farklı özellikten oluşur. En yaygın kişilik özelliklerinden bazıları şunlardır:
- Dışadönüklük: Dışadönük kişiler, sosyal, konuşkan ve enerjik olma eğilimindedir. İçedönük kişiler ise, daha sessiz, çekingen ve düşünceli olma eğilimindedir.
- Uyumluluk: Uyumlu kişiler, başkalarıyla uyum sağlama ve işbirliği yapma eğilimindedir. Uyumluluktan yoksun kişiler ise, daha bağımsız ve inatçı olma eğilimindedir.
- Sorumluluk: Sorumlu kişiler, güvenilir, düzenli ve çalışkan olma eğilimindedir. Sorumluluktan yoksun kişiler ise, daha dikkatsiz, düzensiz ve tembel olma eğilimindedir.
- Duygusal istikrar: Duygusal olarak istikrarlı kişiler, sakin, dengeli ve kontrollü olma eğilimindedir. Duygusal olarak istikrarsız kişiler ise, daha kaygılı, depresif ve öfkeli olma eğilimindedir.
- Açıklık: Açık kişiler, yeni deneyimlere açık ve meraklı olma eğilimindedir. Kapalı kişiler ise, daha geleneksel ve alışkanlıklarına bağlı olma eğilimindedir.
Kişilik Bozuklukları
Kişilik bozuklukları, kişiliğin esnekliğini ve uyum sağlama yeteneğini etkileyen kalıcı ve ayırt edici özellik örüntüleridir. Kişilik bozuklukları, kişinin işlevselliğini ve ilişkilerini olumsuz yönde etkileyebilir.
En yaygın kişilik bozukluklarından bazıları şunlardır:
- Antisosyal kişilik bozukluğu: Antisosyal kişilik bozukluğu olan kişiler, başkalarının haklarını ihlal eden ve toplumun kurallarına uymayan davranışlar sergilerler.
- Borderline kişilik bozukluğu: Borderline kişilik bozukluğu olan kişiler, yoğun duygusal dalgalanmalar, dürtüsel davranışlar ve istikrarsız ilişkiler yaşarlar.
- Narsistik kişilik bozukluğu: Narsistik kişilik bozukluğu olan kişiler, aşırı özgüven, başkalarına karşı duyarsızlık ve sürekli hayranlık ihtiyacı gösterirler.
- Obsesif-kompulsif kişilik bozukluğu: Obsesif-kompulsif kişilik bozukluğu olan kişiler, aşırı düzenlilik, mükemmeliyetçilik ve kontrol ihtiyacı gösterirler.
- Şizoid kişilik bozukluğu: Şizoid kişilik bozukluğu olan kişiler, sosyal olarak geri çekilmiş, ilgisiz ve duygusal olarak mesafelidirler.
Kişilik Değişimi
Kişilik, zamanla değişebilir. Kişilik değişimi, birçok farklı faktörden kaynaklanabilir. Bu faktörlerden bazıları şunlardır:
- Yaş: Kişilik, yaşla birlikte değişebilir. Örneğin, çocuklar genellikle daha dışadönük ve enerjik olma eğilimindedir. Yetişkinler ise, daha içedönük ve düşünceli olma eğilimindedir.
- Deneyimler: Kişilik, deneyimlerimiz tarafından da şekillenebilir. Örneğin, travmatik bir deneyim yaşayan bir kişi, daha kaygılı ve çekingen olma eğiliminde olabilir.
- İlişkiler: Kişilik, ilişkilerimiz tarafından da etkilenebilir. Örneğin, destekleyici ve sevgi dolu bir ilişkide olan bir kişi, daha mutlu ve kendine güvenli olma eğiliminde olabilir.
- Terapi: Kişilik, terapi yoluyla da değiştirilebilir. Terapi, kişilerin kişilik özelliklerini anlamalarına ve değiştirmelerine yardımcı olabilir.
Kişilik ve Sağlık
Kişilik, sağlık üzerinde önemli bir etkiye sahip olabilir. Örneğin, dışadönük kişiler, daha sağlıklı olma ve daha uzun yaşama eğilimindedir. Uyumlu kişiler ise, daha az stres yaşama ve daha iyi uyku çekme eğilimindedir.
Kişilik ve İş Başarısı
Kişilik, iş başarısı üzerinde de önemli bir etkiye sahip olabilir. Örneğin, dışadönük kişiler, daha başarılı olma ve daha yüksek maaş alma eğilimindedir. Sorumlu kişiler ise, daha güvenilir ve çalışkan olma eğilimindedir.
Kişilik ve İlişkiler
Kişilik, ilişkiler üzerinde de önemli bir etkiye sahip olabilir. Örneğin, uyumlu kişiler, daha iyi ilişkiler kurma ve daha uzun süreli ilişkiler yaşama eğilimindedir. Duygusal olarak istikrarlı kişiler ise, daha mutlu ve daha sağlıklı ilişkiler yaşama eğilimindedir.
Kişilik Hakkında Daha Fazla Bilgi İçin
- Kişilik Psikolojisi Derneği
- Kişilik ve Sosyal Psikoloji Dergisi
- Kişilik ve Bireysel Farklılıklar Dergisi